Nowa Gazeta Praska

Za kilka miesi�cy - 25 pa�dziernika 2002 roku Telewizja Polska obchodzi� b�dzie pi��dziesi�ciolecie istnienia i w zwi�zku z tym og�osi�a te� konkurs na nowe logo, jakie w dniu jubileuszu ma szans� sta� si� znowelizowanym symbolem TVP. Dzie�, kt�ry Telewizja Polska przyj�a za dat� swojego powstania, tj. 25 pa�dziernika 1952 roku, zwi�zany jest z momentem wyemitowania przez stacj� nadawcz�, zainstalowan� w Warszawie przy ulicy Ratuszowej 11, pierwszej w Polsce audycji telewizyjnej. Fakt ten pozwala uzna� Prag� za miejsce narodzin polskiej publicznej telewizji programowej. Praga ju� zreszt� w okresie mi�dzywojennym wpisywa�a si� znacz�co w dzie�o wdra�ania w naszym kraju jednego z najdonio�lejszych osi�gni�� ludzko�ci, jakim by� wynalazek radia i telewizji.

Pomys� przesy�ania d�wi�ku i obrazu pojawi� si� na �wiecie w drugiej po�owie XIX wieku w wyniku odkrycia fal elektromagnetycznych oraz zjawiska fotoelektrycznego. Pr�bne emisje radiowe zosta�y podj�te na prze�omie dziewi�tnastego i dwudziestego wieku. Np. podczas paryskiej Wystawy �wiatowej, w roku 1900 przekazano radiowe sygna�y z Francji do Wielkiej Brytanii za po�rednictwem nadajnika zainstalowanego na szczycie wie�y Eiffla, a 12 grudnia 1901 roku uda�o si� po raz pierwszy wys�a� sygna� radiowy przez Atlantyk z Europy do Ameryki. W lipcu 1914 roku uruchomiono w Lacken na terenie Belgii, pr�bn� stacjonarn� rozg�o�ni� radiow�. W kilka lat po zako�czeniu pierwszej wojny �wiatowej, nast�pi� w krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych szybki rozw�j radiofonii.

W naszym kraju, po okresie bada� i eksperyment�w, 1 lutego 1925 roku rozpocz�a dzia�alno�� rozg�o�nia Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie. kt�r� w sierpniu przej�a sp�ka o nazwie Polskie Radio Sp.Z.O.O, a od wrze�nia 1925 roku zacz�a funkcjonowa� jako Polskie Radio S.A. Kierownikiem technicznym pierwszej polskiej stacji radiowej, a nast�pnie Radiostacji Centralnej Polskiego Radia, zosta� pra�anin - in�. W�adys�aw R�becki.

Sylwetk� W�adys�awa R�beckiego przedstawi�a "Nowa Gazeta Praska" z 26 stycznia 2000 roku w artykule pt. "Wsp�tw�rca radiofonii i telewizji polskiej". Z artyku�u dowiadujemy si� mi�dzy innymi, �e urodzony w 1899 roku W�adys�aw R�becki - mieszkaniec ulicy Ma�ej, uczy� si� od roku 1908 w gimnazjum rosyjskim na Pradze, p�niej w utworzonym tam gimnazjum im. W�adys�awa IV, gdzie zda� matur� w 1917 roku. Nast�pnie studiowa� na Politechnice Warszawskiej i w roku 1925 uzyska� tytu�u in�yniera-elektryka. Z chwil� rozpocz�cia pracy zawodowej, podj�� si� dzia�alno�ci w zakresie doskonalenia polskiej radiofonii, a p�niej uczestniczy� w tworzeniu telewizji. W latach powojennych prowadzi� wyk�ady na Politechnice Warszawskiej, ponadto opracowywa� publikacje fachowe i t�umaczy� prace popularnonaukowe z j�zyka francuskiego. Za sw�j dorobek tw�rczy, w roku 1969 zosta� laureatem z�otego mikrofonu. Zmar� w Warszawie w 1969 roku.

Widz�c potrzeb� utworzenia centralnego o�rodka bada� naukowych w dziedzinie radiowo-telewizyjnej, grupa czo�owych polskich fachowc�w radiowych podj�a starania o utworzenie odpowiedniej plac�wki. Rezultat tych dzia�a� by� pomy�lny, w efekcie czego Monitor Polski nr 67 z 22 marca 1934 roku, poz. 103, opublikowa� �Rozporz�dzenie Ministra Poczt i Telegraf�w z dnia 20 lutego 1934 roku, wydane za zgod� Prezesa Rady Ministr�w, o Pa�stwowym Instytucie Telekomunikacyjnym�. Rozporz�dzeniem tym powo�ano do �ycia Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny z siedzib� w m.st. Warszawie, wyznaczaj�c mu za zadanie: naukowe badanie oraz opiniowanie zagadnie� z dziedziny teletechniki, radiotechniki oraz innych system�w i sposob�w ��czno�ci, jak r�wnie� z dziedziny techniki pocztowej. Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny zosta� zlokalizowany na Pradze przy ul. Ratuszowej 11, gdzie rozpocz�� praktyczn� dzia�alno�� w kwietniu 1934 roku. By� to pierwszy w historii Rzeczypospolitej instytut prowadz�cy badania w zakresie elektroniki. Dyrektorem nowo powo�anej plac�wki zosta� wybitny polski radioelektronik prof. dr in�. Janusz Groszkowski, kt�ry w p�niejszych latach (1962 - 1971) pe�ni� funkcj� prezesa Polskiej Akademii Nauk, a ponadto by� cz�onkiem wielu zagranicznych akademii naukowych.

Na �wiecie, w �lad za rozwojem radia, podejmowane by�y badania w zakresie telewizji. Pierwszy pokaz dzia�ania telewizji odby� si� w roku 1926 w Wielkiej Brytanii, a dziesi�� lat p�niej - 2 listopada 1936 roku - rozpocz�to stamt�d regularne nadawanie programu telewizyjnego.

W okresie mi�dzywojennym, prowadzone w Polsce prace nad rozwojem telewizji mia�y charakter eksperymentalny. Byli�my jednak jednym z nielicznych pa�stw, kt�re w tej nie�atwej dziedzinie wiedzy podj�y w�asne badania naukowe i eksperymentalne, uzyskuj�c na tym polu powa�ne wyniki praktyczne. Systematyczn� dzia�alno�� naukowo-badawcz� nad problematyk� telewizyjn�, Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny rozpocz�� w roku 1935, a nast�pnie do prac w tej dziedzinie przy��czy�o si� Polskie Radio. Celem wsp�pracy mia�o by� uruchomienie stacji telewizyjnej. kt�r� zamierzano w�wczas zainstalowa� w najwy�szym warszawskim budynku przy placu Napoleona 9, zwanym "Prudentialem". Obecnie jest to Hotel "Warszawa" przy placu Powsta�c�w Warszawy. We wrze�niu 1937 roku rozpocz�to instalacj� nadajnik�w w tym gmachu, a nast�pnie na tarasie dachowym przyst�piono do monta�u anten nadawczych, kt�rych zasi�g mia� wynosi� oko�o 20 kilometr�w. Monta� zosta� zako�czony w po�owie 1939 roku.

Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny przy ul. Ratuszowej, prowadz�c dalsze prace w tym zakresie, wykona� eksperymentalny nadajnik telewizyjny o mocy 0,2 kW, kt�ry mia� by� wykorzystany do szeroko zakrojonych prac naukowo-badawczych. Ponadto w plac�wce tej by�y wtedy powa�nie zaawansowane prace nad pierwsz� polsk� kamer� telewizyjn�.

Nie uda�o si� jednak w�wczas doprowadzi� do ko�ca dzie�a utworzenia telewizji, gdy� dalsze prace w tym wzgl�dzie zosta�y przerwane wybuchem drugiej wojny �wiatowej. Bezpo�rednio po zako�czeniu dzia�a� wojennych w prawobrze�nej cz�ci Warszawy, przyst�piono najpierw do odbudowy radiofonii. We wrze�niu 1944 roku na Szmulowi�nie przy ulicy �nie�nej uruchomiono dora�nie radiow�ze�, kt�ry nadawa� komunikaty poprzez sie� g�o�nik�w ulicznych. Do pracy w obiekcie przy ulicy �nie�nej zg�osi� si� nestor przedwojennych radiowych pracownik�w technicznych, wspomniany ju� wcze�niej in�ynier W�adys�aw R�becki, rozpoczynaj�c w ten spos�b swoj� powojenn� dzia�alno�� w Polskim Radiu.

17 stycznia 1945 roku wojska hitlerowskie opuszczaj� lewobrze�n� Warszaw�, pozostawiaj�c j� bardzo zrujnowan�. Ca�kowitemu zniszczeniu uleg�a zar�wno centralna stacja nadawcza w Raszynie, jak i stacja Warszawa II na Forcie Mokotowskim oraz dawna rozg�o�nia przy ulicy Zielnej. Poniewa� nie uda�o si� znale�� na tamtym brzegu Wis�y zast�pczych chocia�by pomieszcze�, kt�re mog�yby zosta� szybko zagospodarowane i przystosowane do zada� zwi�zanych z emitowaniem programu radiowego, postanowiono dzia�alno�� radiofoniczn� rozpocz�� na Pradze. Dla dora�nych potrzeb Polskiego Radia, wytypowano budynek mieszkalny przy ulicy Targowej 63 i przeniesiono do niego urz�dzenia z ulicy �nie�nej oraz agendy Polskiego Radia z utworzonej w lipcu 1944 roku rozg�o�ni lubelskiej. W budynku urz�dzono ma�e studio, amplifikatorni� oraz kilkana�cie pokoj�w redakcyjnych. Studio zacz�o funkcjonowa� 11 lutego 1945 roku, pracuj�c najpierw wy��cznie na sie� g�o�nik�w ulicznych, lecz ju� 16 marca 1945 roku nadano z niego pierwsz� audycj� poprzez radiostacj� umieszczon� na wagonach kolejowych ustawionych przy ulicy Ratuszowej 3 na terenie Ogrodu Zoologicznego. 19 sierpnia 1945 roku, prac� rozg�o�ni radiowej przej�a odbudowana w ju� centralna stacja nadawcza w Raszynie wraz ze studiem nadawczym w Warszawie, jednak�e budynek przy ulicy Targowej 63 nie rozsta� si� ca�kowicie z radiofoni�. Przez wiele nast�pnych lat funkcjonowa� w nim praski radiow�ze�, przekazuj�cy drog� kablow� program rozg�o�ni Warszawa I oraz w�asne lokalne kilkunastominutowe bloki informacyjne, do znajduj�cych si� w jego zasi�gu mieszka�, punkt�w handlowo-us�ugowych oraz zak�ad�w pracy. Dzia�alno�� ta odbywa�a si� w ramach zorganizowanego wtedy w ca�ym kraju systemu radiofonii przewodowej, kiedy to z powodu niedoboru odbiornik�w radiowych zachodzi�a konieczno�� uzupe�nienia ich g�o�nikami radiow�z�owymi, zwanymi popularnie �ko�cho�nikami�. R�wnie� dzisiaj cz�� pomieszcze� �wczesnej rozg�o�ni przy ul. Targowej zachowa�a powi�zania z dziedzin� radioelektroniczn�, gdy� aktualnie na pierwszym pi�trze tego budynku funkcjonuje punkt serwisowy sprz�tu radiowo-telewizyjnego.

Powojenne natomiast prace badawcze w dziedzinie telewizji wznowione zosta�y przez Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny w roku 1947. Podj�te w�wczas dzia�ania doprowadzi�y do wykonania w latach 1949-1951 prototypowej aparatury studyjnej i telekinowej.

1 listopada 1951 roku Pa�stwowy Instytut Telekomunikacyjny zosta� przekszta�cony w Instytut ��czno�ci. 15 grudnia 1951 roku, podczas wystawy radiowej zorganizowanej w siedzibie Zwi�zku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8 w Warszawie, Instytut ��czno�ci przeprowadzi� pierwszy publiczny pokaz funkcjonowania urz�dze� telewizyjnych po��czony z prezentacj� obrazu. Publiczno�� zwiedzaj�ca wystaw� ogl�da�a program na ekranach dzia�aj�cych tam odbiornik�w telewizyjnych, a jednocze�nie mog�a bezpo�rednio obserwowa� wykonawc�w programu wyst�puj�cych w studio oddzielonym od sali wystawowej wielk� szklan� szyb�. R�wnie� pok�j kontrolny z aparatur� miksersk� i kontroln� znajdowa� si� za szyb�, co pozwala�o publiczno�ci przygl�da� si� pracy technik�w.

Odbiorniki wraz z aparatur� studyjn� pracowa�y w wewn�trznym obwodzie zamkni�tym, bez mo�liwo�ci emitowania programu na zewn�trz, poniewa� w okresie trwania wystawy nie by�o jeszcze skonstruowanego nadajnika telewizyjnego, kt�ry zosta� wykonany nieco p�niej. W drugiej po�owie 1952 roku Instytut ��czno�ci zako�czy� w�a�nie budow� nadajnika wizji w�asnej konstrukcji, tworz�c tym samym niezb�dne warunki dla uruchomienia pierwszej polskiej do�wiadczalnej stacji telewizyjnej. Jednocze�nie kontynuowane by�y prace nad budow� nadajnika fonii.

Nadajnik wizji wraz z towarzysz�cym sprz�tem pomocniczym zosta� zainstalowany na ostatnim - si�dmym pi�trze budynku mieszkalnego przy ulicy Ratuszowej 12, zwanym z racji swojej sylwetki - wie�owcem, na kt�rego dachu umieszczono anten� nadawcz� - na zdj�ciu z lewej. Budynek ten zlokalizowany naprzeciwko Instytutu ��czno�ci, by� wybudowany w roku 1950 w ramach powsta�ego wtedy osiedla Praga I. By�a to w�wczas najwy�sza budowla w tej okolicy.

Na studio telewizyjne adaptowano jedn� z hal warsztatowych o powierzchni oko�o 70 m2 w gmachu Instytutu. Studio zosta�o wyposa�one w prowizoryczn� instalacj� klimatyczn� i o�wietleniow�, jak r�wnie� przystosowano je akustycznie do wymaganych zada�.

W sobot� 25 pa�dziernika 1952 roku o godzinie 19.00, do�wiadczalna stacja telewizyjna Instytutu ��czno�ci wyemitowa�a pierwszy w historii naszego kraju program telewizyjny. W programie tym wyst�pili: piosenkarka Marta Nowosad, piosenkarz Jerzy Michotek, tancerz Witold Gruca, aktor Jan Mrozi�ski i spikerka Maria Krzy�anowska. Nast�pne audycje telewizyjne zosta�y nadane 15 listopada oraz 5 grudnia 1952 roku, a 3 stycznia 1953 roku wyemitowany by� pierwszy program dla dzieci.

Regularn� emisj� program�w z ulicy Ratuszowej podj�to 23 stycznia 1953 roku. Audycje telewizyjne nadawane by�y wtedy raz w tygodniu - w pi�tki o godz. 17 i trwa�y od p� godziny do jednej godziny. Od czerwca 1954 roku, zacz�to zwi�ksza� wymiar czasowy emisji audycji. Program nadawany przez stacj� telewizyjn� na Pradze ogl�dany by� w Warszawie pocz�tkowo na 24, a od po�owy 1953 roku na 80 odbiornikach marki "Leningrad" z ekranem o wymiarach 12 x 18 cm. Telewizory te instalowano w �wietlicach i klubach zlokalizowanych w r�nych punktach miasta. Przy odbiornikach zbierali si� licznie telewidzowie.

W listopadzie 1953 roku ze studia przy ul. Ratuszowej zosta�a nadana pierwsza w dziejach polskiej telewizji pe�na inscenizacja sztuki teatralnej, kt�r� by� spektakl pt. �Okno w lesie�. Rodz�ca si� w Polsce telewizja publiczna wymaga�a nadania jej pewnych form organizacyjnych. Z tego wzgl�du w roku 1954 utworzono Biuro Rozbudowy Telewizji, kt�rego zadaniem by�o prowadzenie inwestycji w zakresie telewizji. W my�l tych uregulowa� biuro przej�o aparatur� studyjn� i nadawcz� Instytutu ��czno�ci z ulicy Ratuszowej.

Obiektem oddanym do u�ytku przez specjalist�w Biura Rozbudowy Telewizji by� Do�wiadczalny O�rodek Telewizyjny, kt�ry zosta� zlokalizowany w gmachu przy placu Wareckim 7, obecnym placu Powsta�c�w Warszawy. 23 lipca 1954 roku rozpocz�to nadawanie stamt�d programu, wykorzystuj�c pocz�tkowo przeniesione z Pragi urz�dzenia nadawcze, studyjne, jak r�wnie� inny sprz�t techniczny. Do�wiadczalny O�rodek Telewizyjny 30 kwietnia 1956 roku zosta� przekszta�cony w Warszawski O�rodek Telewizyjny, a nast�pnie przyst�piono do tworzenia telewizyjnych o�rodk�w regionalnych, inicjuj�c w ten spos�b rozszerzanie zasi�gu odbioru telewizyjnego na obszar ca�ego kraju.

Instytut ��czno�ci zajmowa� si� w dalszym ci�gu problematyk� naukowo-badawcz� w zakresie radia i telewizji. Plac�wka ta w maju 1956 roku zmieni�a nazw� na Instytut Tele- i Radiotechniczny. 7 listopada 1961 roku Instytut przeprowadzi� w swojej siedzibie przy ulicy Ratuszowej pierwszy w Polsce eksperymentalny pokaz dzia�ania telewizji kolorowej. Instytut Tele- i Radiotechniczny, funkcjonuje r�wnie� dzisiaj, jako jednostka badawczo- rozwojowa, prowadz�ca kompleksowe prace specjalistyczne zwi�zane z dziedzin� elektroniki. Dla upami�tnienia d�ugoletniej dzia�alno�ci naukowej pierwszego dyrektora znajduj�cej si� tutaj plac�wki, przed wej�ciem g��wnym do Instytutu Tele- i Radiotechnicznego ustawiono w 1988 roku, popiersie pod kt�rym widnieje napis: "Profesor dr in�. Janusz Groszkowski, wybitny uczony, pionier polskiej i �wiatowej radioelektroniki" - na zdj�ciu poni�ej. Ponadto imieniem profesora nazwano ulic� odchodz�c� w tym miejscu od Ratuszowej. Symbole te s� akcentem ukazuj�cym Prag� jako miejsce, gdzie grupa naukowc�w i specjalist�w, pracuj�cych pod kierunkiem profesora Groszkowskiego, tworzy�a polsk� radiofoni� i telewizj�. Na zako�czenie warto wspomnie�, �e nasza dzielnica jest r�wnie� miejscem, gdzie zainaugurowana zosta�a seryjna produkcja pierwszych krajowych odbiornik�w telewizyjnych. By�o to na pocz�tku 1956 roku, gdy Warszawskie Zak�ady Telewizyjne zlokalizowane na Targ�wku Przemys�owym, przyst�pi�y do wytwarzania odbiornik�w typu "Wis�a". Nieco p�niej z ta�my monta�owej zacz�y schodzi� inne, coraz bardziej udoskonalane typy telewizor�w czarno-bia�ych, za� w roku 1974 przyst�piono tam do produkowania telewizor�w kolorowych.

Stanis�aw Jamszaruk

�eby powi�kszy� miniatur� kliknij na niej